भारत ‘शुल्कको राजा’ हो त ? त्यस्तो होइन

डा. मोहन कुमार

भारतका भन्सार दरहरू अस्वाभाविक रूपमा उच्च छन् भन्ने एउटा व्यापक तर गलत धारणा छ। कुनै देशको बस्नयोग्यता, सार्वजनिक शिष्टाचार वा विदेशी पाहुनाहरूलाई कसरी स्वागत गरिन्छ भन्ने जस्ता पक्षहरू प्राय: व्यक्तिपिच्छे अनुभवमा निर्भर हुन्छन्। तर भन्सार शुल्क (ट्यारिफ) जस्ता कुरा चाहिँ परिमाणमा ठ्याक्कै नाप्न सकिने भएका कारण यस्ता विषयमा धारणा होइन, तथ्यले बोल्नुपर्छ। त्यसैले, भारतका भन्सार दरहरूको वास्तविक स्थितिबारे तथ्यहरू हेरौँ।

गैर-कृषि निर्यात सामग्रीहरू भारतमा उच्च भन्सारको सामना गर्नुपरेको गुनासो गर्दै आए पनि, वास्तविकता के छ भने अमेरिकी उत्पादकहरूले भारतमा अरू कैयन् एसियाली देशहरूको तुलनामा उस्तै या अझ कम भन्सार दर भोगिरहेका छन्। विशेषगरी इलेक्ट्रोनिक्स र प्रविधि क्षेत्रका उत्पादनमा भारतले अत्यन्तै प्रतिस्पर्धी (र धेरैजसो कम) भन्सार नीति अपनाएको छ:

भारत – धेरैजसो सूचना-प्रविधि हार्डवेयर, सेमिकण्डक्टर (अर्धचालक), कम्प्युटर र सम्बन्धित पार्टपुर्जामा भन्सार दर ०% छ। साधारण इलेक्ट्रोनिक उपकरणमा औसत करिब १०.९% भन्सार छ भने कम्प्युटिङ उपकरणमा औसत ८.३% मात्र भन्सार दर लाग्छ।

भियतनाम – इलेक्ट्रोनिक उपकरणमा औसत करिब ८.५% भन्सार; केही उपकरणमा दर ३५% सम्म पुग्छ।

चीन – इलेक्ट्रोनिक्समा औसत ५.४% भन्सार; केही उपश्रेणीमा २०% सम्म लाग्ने। कम्प्युटिङ मेसिनरी (कम्प्युटर आदिमा) अधिकतम २५% सम्म भन्सार।

इन्डोनेसिया – इलेक्ट्रोनिक उपकरणमा औसत ६.३% भन्सार; उच्चतम २०% सम्म। कम्प्युटर तथा सम्बन्धित मशीनरीमा अधिकतम ३०% सम्म भन्सार।

संक्षेपमा, भारतले आफ्ना कृषि, दुग्ध तथा अटोमोबाइल क्षेत्रलाई उचित कारणले केही हदसम्म भन्सार संरक्षण दिएको छ भन्ने कुरा सत्य हो। तर यीबाहेक अन्य अधिकांश क्षेत्रमा भारतको व्यापार-भारित औसत भन्सार दर निकै कम छ – त्यसैले भारतलाई “भन्सार शुल्कको राजा” भन्नु बिल्कुलै उपयुक्त हुँदैन।

डा. मोहन कुमार भारतका पूर्व राजदूत हुन् र हालै स्थापना गरिएको ओ. पी. जिंदल ग्लोबल विश्वविद्यालयअन्तर्गत जाडेजा मोटवानी अमेरिकी अध्ययन संस्थानका महानिर्देशक हुन्। यो लेखमा व्यक्त विचारहरू लेखकका निजी हुन्। संभार : अंग्रेजीमा प्रकाशित